Sperma naar vrouwelijke en mannelijke partners
Mannetjes van de humboldtinktvis zijn royaal met hun zaadcellen; ze paren even makkelijk met een ander mannetje dan met een vrouwtje, ontdekten Henk-Jan Hoving en collega’s.
De paring van de humboldtinktvis, Dosidicus gigas, is apart. Mannetjes produceren spermatoforen, langwerpige, smalle zakjes waarin zaadcellen zijn verpakt, en plaatsen die rond de bek van een partner, tussen diens acht armen en twee tentakels. Elke spermatofoor keert zich vervolgens binnenstebuiten tot een zogenoemd spermatangium dat zich vastzet op de huid.
Is de partner een vrouwtje, dan komen de zaadcellen goed van pas. Als zij eitjes gaat leggen, kan ze de zaadcellen gebruiken om die te bevruchten. Maar de mannetjes zetten hun zaadpakketjes niet alleen af bij vrouwtjes, maar ook bij andere mannetjes, constateerden Henk-Jan Hoving en collega’s. En die doen er niets mee.
De onderzoekers konden het paringsgedrag van de pijlinktvis, die in het oosten van de Stille Oceaan voorkomt, niet direct waarnemen, want de dieren leven op een diepte van honderden meters. Om toch iets van hun gedrag te achterhalen, zochten ze naar spermatangia rond de bek bij gevangen exemplaren, zowel mannetjes als vrouwtjes. Ze troffen de zaadpakketjes bij beide geslachten aan, bij mannetjes en vrouwtjes evenveel. Plaats maar raak, lijkt het motto van parende mannetjes te zijn.
De vraag is waarom ze geen onderscheid maken tussen mannelijke en vrouwelijke soortgenoten, aangezien zaadcellen die ze aan een mannetje geven verspild zijn.
Scherpe tanden
De auteurs hebben daar wel een idee over. De dieren leven in grote gemengde scholen waar ze volop vrouwtjes en mannetjes tegenkomen. De uiterlijke verschillen tussen de geslachten zijn klein, en een mannetje dat wil paren heeft weinig tijd om na te gaan of het exemplaar dat hij voor zich heeft een vrouwtje is. Want als hij niet heel snel zijn spermatoforen tussen armen en tentakels door weet af te leveren, loopt hij gevaar te worden aangevallen. De humboldtinktvis is een roofdier; de zuignappen op zijn tentakels zijn voorzien van scherpe tanden en zijn bek heeft gemene randen.
Kannibalisme komt voor.
Daarom ook kiest een mannetje partners die niet groter zijn, maar even groot als hijzelf. Omdat mannetjes gemiddeld kleiner zijn dan vrouwtjes, plaatst hij zijn spermatoforen vaak op een vrouwtje dat nog niet geslachtsrijp is. Dat is geen punt; zij bewaart het wel tot ze het nodig heeft. Maar er is ook een kans dat hij per ongeluk een mannetje neemt.
Door deze strategie – snel zijn en op safe spelen – verspilt een humboldtinktvis-mannetje inderdaad sperma. Maar dat is geen groot bezwaar. Een mannetje heeft honderden spermatoforen in voorraad en geeft er per paring hooguit 80 weg. Ook al kiest hij vaak per ongeluk een ander mannetje als partner, dan nog kan hij heel wat vrouwtjes bedienen.
In bewaring
Een vrouwtje heeft rond de bek tientallen opslagorgaantjes waarin ze het zaad bewaart. Zaadcellen verlaten na de paring het spermatangium en kruipen over de huid van het vrouwtje naar die opslagorgaantjes toe; die scheiden kennelijk een lokstof ut.
Als het vrouwtje eitjes legt, komen die met miljoenen naar buiten, bijeengehouden in een gelatineuze ronde bal. Op het moment dat die massa eitjes haar bek passeert, komen de zaadcellen uit de opslagorgaantjes te voorschijn, zwemmen er naartoe en bevruchten de eitjes.
Willy van Strien
Foto: Humboldtinktvis. Rick Starr. Credit: NOAA/CBNMS (Wikimedia Commons, Creative Commons CC BY 2.0)
Bronnen:
Hoving, H-J.T. Fernández‑Álvarez, F.Á., E.J. Portner & W.F. Gilly, 2019. Same‑sex sexual behaviour in an oceanic ommastrephid squid, Dosidicus gigas (Humboldt squid). Marine Biology 166: 33. Doi: 10.1007/s00227-019-3476-6
Fernández-Álvarez, F.Á., R. Villanueva, H-J.T. Hoving & W.F. Gilly, 2018. The journey of squid sperm. Reviews in Fish Biology and Fisheries 28: 191-199. Doi: 10.1007/s11160-017-9498-6