Extra zoete nectar

Teunisbloem reageert op bijengezoem

Als een vliegende mot of bij in de buurt komt van de strandteunisbloem Oenothera drummondii, vangen de bloemen hun gezoem op. Ze maken dan snel nectar die extra rijk is aan suikers, ontdekten Marine Veits en collega’s.

Planten hebben geen oren en kunnen dus niet horen. Toch nemen ze geluid waar, zo blijkt. De vleugelslagen van een voorbijvliegende mot of bij veroorzaken geluidsgolven die de teunisbloem Oenothera drummondii opvangt, laten Marine Veits en collega’s zien. Vervolgens maakt hij zijn nectar snel extra aantrekkelijk door het suikergehalte op te voeren. Zij vermoeden dat de plant op die manier zijn voortplantingssucces verhoogt.
Deze teunisbloem, die op stranden in Israel groeit, is van insecten afhankelijk voor de bestuiving van de bloemen, dus voor de zaadzetting. Hij bloeit ’s nachts en trekt motten aan. Vliegend van bloem naar bloem pikken zij van de ene bloem stuifmeel op en leveren dat bij de volgende op de stamper af. In de schemering bezoeken bijen de bloemen.

Energiedrank

Om de bestuivers aan het werk te houden, moeten planten een voorraad nectar klaar hebben als beloning voor hun diensten. Liefst geen slap spul, maar een energiedrank: nectar met een hoog suikergehalte. Maar het kost de plant energie om dat te maken, en het risico bestaat dat de kostbare nectar door micro-organismen wordt aangetast of door mieren gestolen als het niet snel genoeg wordt opgehaald door bestuivers.
Het zou dus mooi zijn als een plant alleen hoogwaardige nectar maakt als er bestuivers in de buurt zijn. Maar hoe kan hij dat weten?

De onderzoekers dachten dat planten misschien de geluidstrillingen opvangen die de vleugelslagen van vliegende insecten veroorzaken, en daarop reageren. Een ongewoon idee, maar met een serie proeven lieten ze zien dat het inderdaad gebeurt.
Als ze het opgenomen geluid van vliegende bijen afspeelden bij een teunisbloem-plant, gingen de gele bloembladeren meetrillen. Snel daarna, binnen drie minuten, was het suikergehalte in de nectar opgelopen; voor het geluid maakten de bloemen nectar met een suikerconcentratie van 16 procent, na het gezoem was dat 20 procent. Kunstmatig opgewekt geluid met dezelfde toonhoogtes als het gezoem van motten en bijen had dat effect ook, maar geluid met een veel hogere toonhoogte niet. Bij stilte gebeurde er ook niets.

Geluiddicht

Het mooiste was nog wel een experiment met bloemen in geluiddichte potjes die waren bedekt met een isolerende schuimlaag. Deze bloemen reageerden niet als het geluid van een bij of mot werd afgespeeld.

Een verhoogde suikerconcentratie is een extra beloning voor de bloembezoekers. Ze zullen langer blijven of een andere bloem van dezelfde soort gaan bezoeken. Dat zal de kans dat ze stuifmeel oppikken of afleveren groter maken, en dus het voortplantingssucces van de plant vergroten.

Als een insect passeert heeft het niet per se zin om het suikergehalte van de nectar snel op te voeren. Dat is pas nuttig als dat insect een tijdlang in de buurt blijft rondhangen of als het niet alleen is. Dan zullen er immers bestuivers zijn die daadwerkelijk de zoete nectar proeven. Uit video-opnamen in het veld bleek dat als er één insect langs vliegt, er meestal ook andere in de buurt zijn. Als het weer goed is, zijn er veel bijen of motten tegelijkertijd actief.
Nu moet veldwerk nog duidelijk maken of de reactie van de teunisbloem op insectengezoem hem inderdaad een grotere hoeveelheid nakomelingen oplevert.

Willy van Strien

Foto: © Lilach Hadany

Bron:
Veits, M., I. Khait, U. Obolski, E. Zinger, A. Boonman, A. Goldshtein, K. Saban, R. Seltzer, U. Ben-Dor, P. Estlein, A. Kabat, D. Peretz, I. Ratzersdorfer, S. Krylov, D. Chamovitz, Y. Sapir, Y. Yovel & L. Hadany, 2019. Flowers respond to pollinator sound within minutes by increasing nectar sugar concentration. Ecology Letters, 8 juli online. Doi: 10.1111/ele.13331