Oneerlijke poetsvis poetst zijn reputatie op
Poetsvissen kunnen geslepen zakenlieden zijn die klanten lokken door zich vriendelijker voor te doen dan ze zijn – en die klanten vervolgens te schaden. Want daar komt hun gedrag soms wel op neer, blijkt uit onderzoek van Sandra Binning en collega’s.
Wie een bedrijf heeft, moet zorgen voor een goede naam. Dat geldt ook voor poetsvissen zoals de gewone poetslipvis, Labroides dimidiatus. Zij doen er alles aan om die goede naam te handhaven, zeker als ze zich in werkelijkheid slecht gedragen. Ze werken slim aan hun reputatie, laten Sandra Binning en collega’s zien.
De poetsvissen bemannen, in hun eentje of als paar, een poetsstation op een koraalrif waar ze andere vissen een schoonmaakbeurt aanbieden. De poetsers eten parasieten van hun klanten af. Het is een bloeiende bedrijfstak: een gemiddelde poetser komt zo’n tweeduizend keer per dag in actie bij meer dan honderd klanten; sommige klanten komen tientallen keren op een dag langs. Beide partijen hebben er baat bij: klanten blijven schoon, poetsvissen verdienen een maaltje.
Hap slijm
Maar een poetser kan een klant ook duperen: in plaats van hem te bevrijden van parasieten bijt hij dan een hap uit zijn slijmlaag die beschermt tegen onder meer beschadiging en ultraviolette straling. Een poetser heeft graag zo’n hap slijm, want die is voedzaam.
Meestal leveren poetsers goed werk. Ze bijten zelden, en zeker niet als andere vissen het kunnen zien. Ze moeten zich ook wel netjes gedragen, want als ze een klant bijten, zal die ofwel vertrekken naar een ander poetsstation, ofwel de poetser van zijn plek verjagen, zodat die een tijdje niet kan werken. Sommige klanten zijn roofvissen, die de poetser kunnen opeten als hij zich slecht gedraagt. En dan zijn er nog omstanders, waaronder wachtende of potentiële klanten. Zij kunnen het goed zien als een poetser een klant bijt tijdens een schoonmaakbeurt, want het slachtoffer maakt dan onwillekeurig een schokbeweging. Dat is voor de omstanders een teken om zich niet door die poetser te laten behandelen.
Toch gaan poetsvissen soms de fout in, vooral vrouwtjes in het broedseizoen; ze hebben dan veel energie nodig en de verleiding om in het voedzame slijm te bijten is groot.
Vriendelijk
De bijtgrage poetsers lopen risico om klanten te verliezen. Daarom proberen ze een goede indruk te maken: ze doen extra vriendelijk tegenover kleine klanten door hen uitvoerig met hun buikvinnen over de rug te strelen.
Klanten hebben dat graag. Eerlijke poetsers strelen een klant af en toe even om hem ertoe over te halen zich te laten inspecteren en schoonmaken. Of om het weer goed te maken met een klant die ze hebben gebeten, zodat die niet weggaat of agressief wordt. Of om een roofvis te vriend te houden. Ze hebben daar wat voor over, want terwijl ze strelen, kunnen ze niet eten.
Opzet geslaagd
Maar bijtende poetsers die kleine klanten strelen hebben daar heel andere beweegredenen voor, hadden de onderzoekers eerder al geconstateerd. Aan een kleine klant kunnen ze niet zoveel ‘verdienen’, want hoe kleiner een klant, hoe minder parasieten en hoe minder slijm hij heeft. Ze strelen hem dan ook niet uitvoerig om hem gunstig te stemmen; dat zou nauwelijks de moeite waard zijn en het is vaak helemaal niet nodig. Nee, ze doen het om de omstanders te misleiden: kijk mij eens vriendelijk zijn. Als een grotere klant die aardigheid tegenover het kleintje ziet, zal hij zich makkelijker melden voor een schoonmaakbeurt. Dan is hun opzet geslaagd: ze kunnen een flinke hap slijm nemen.
Nu laten de onderzoekers zien dat bijtende poetsers dat huichelachtige gedrag alleen tentoonspreiden als dat zin heeft, dat wil zeggen als er veel klanten en veel concurrerende poetsstations in de buurt zijn. Dan strelen ze vaak de kleine klanten en bijten ze vaak de grote klanten die daardoor misleid werden. Maar in een omgeving met weinig klanten en concurrenten bijten ze hun kleine klanten ook. Ze zijn alleen maar vriendelijk als ze gezien worden.
Willy van Strien
Foto: Gewone poetslipvis, Labriodes dimidiatus, met klanten. Keith Wilson (via Flickr, Creative Commons CC BY-NC 2.0
Zie ook:
Klantvriendelijk karakter
Schoonmakers in het gareel
Bronnen:
Binning, S.A., O. Rey, S, Wismer, Z. Triki., G. Glauser, M. C. Soares & R. Bshary, 2017. Reputation management promotes strategic adjustment of service quality in cleaner wrasse. Scientific Reports 7: 8425. Doi: 10.1038/s41598-017-07128-5
Pinto, A., J. Oates, A. Grutter & R. Bshary, 2011. Cleaner wrasses Labroides dimidiatus are more cooperative in the presence of an audience. Current Biology 21: 1140-1144. Doi: 10.1016/j.cub.2011.05.021
Bshary, R. & A.S. Grutter, 2006. Image scoring and cooperation in a cleaner fish mutualism. Nature 441: 975-978. Doi: 10.1038/nature04755
Bshary, R., 2002. Biting cleaner fish use altruism to deceive image-scoring client reef fish. Proc. R. Soc. Lond. B 269: 2087-2093. Doi: 10.1098/rspb.2002.2084
Bshary, R. & M. Würth, 2001. Cleaner fish Labroides dimidiatus manipulate client reef fish by providing tactile stimulation. Proc. R. Soc. Lond. B 268: 1495-1501. Doi: 10.1098/rspb.2001.1701