In slakken woedt een harde strijd tussen mannelijk en vrouwelijk

Elkaar eerst met een dolk bewerken en dan paren: seks is heftig bij de slak Bradybaena pellucida, net als bij veel andere soorten slakken. Na een serie steken leven slakken korter en krijgen ze minder nakomelingen, ontdekten Kazuki Kimura en collega’s. Toch bestoken ze elkaar. Ze moeten wel.

Slakken zijn hermafrodiet, dat wil zeggen man en vrouw tegelijk. Bij de paring geven ze elkaar met hun penis een portie sperma, net zoals andere dieren. Maar veel slakken maken er tegelijk een wapengevecht van. Voordat ze sperma overdragen, doorboren ze hun partner met een harde, scherpe pijl. Bij sommige soorten schieten beide partijen die pijl in elkaars lijf waar hij tot na de paring blijft zitten; bij andere soorten gebruiken ze hem als dolk waarmee ze elkaar meermalen steken.
De pijl staat bekend als liefdespijl, maar die naam is misleidend.

Manipulatie

Biologen wisten al dat de pijl de belangen dient van de slak die hem hanteert. Hij helpt het mannelijke deel van die slak in de strijd met zijn rivalen. De pijl zit namelijk vol slijm dat een kwalijke invloed heeft op de ontvanger. Die slaat een klein deel van het sperma dat hij krijgt op om er later eitjes mee te bevruchten; de rest verteert hij. Hij kan sperma van verschillende leveranciers bewaren. Een met slijm geïnjecteerde slak zal minder snel weer een keer paren, zodat het sperma van de afzender minder concurrentie krijgt van andermans sperma. Of hij zal meer sperma opslaan en minder verteren. Door de spermaontvanger zo te manipuleren verzekert de spermagever zich ervan dat hij straks van veel jonge slakjes de vader is (zie Ruige steekpartij).
De ontvanger is in het nadeel: hij is niet meer geheel baas over zijn vrouwelijke functie.

Korter leven

Nu schrijven Kazuki Kimura en collega’s dat de schiet- of steekpartij daarbij ook ronduit schadelijk is voor de getroffene: het verkleint zijn vrouwelijke vruchtbaarheid en bekort zijn leven. In elk geval bij de slak Bradybaena pellucida, een soort waarbij parende partners elkaar herhaaldelijk steken voordat ze sperma uitwisselen.
De onderzoekers hielden een groot aantal exemplaren van deze soort in afzonderlijke potjes en brachten ze eens in de week in contact met een andere slak, zodat ze konden paren. Ze maakten handig gebruik van het feit dat slakken pas een pijl aanmaken na hun eerste seksuele ervaring. Ze lieten proefslakken ofwel steeds met een maagdelijke partner paren die dus geen pijl had, ofwel steeds met een ervaren slak die wel over een pijl beschikte.
Dat gebeurde vier keer (in de natuur paren deze slakken tot vijftien keer in hun leven). Daarna hielden de onderzoekers bij hoeveel eitjes elke proefslak legde totdat hij dood ging.

Slakken die vier keer met een pijl waren bewerkt, leefden korter dan slakken die daarvan gevrijwaard waren. Ze legden wat minder vaak eitjes en per legsel was het aantal eitjes kleiner. Over hun hele leven produceerden ze al met al veel minder eitjes dan ongeschonden slakken. Kimura wijt dat aan de schade die de steekpartijen veroorzaken.

Strijd

Ironisch genoeg dupeert de stekende spermagever zichzelf ook, want er komen minder slakjes waarvan hij de vader is. Maar daar gaat het evolutionair gezien niet om. Het gaat erom dat hij van meer nieuwe slakken de vader is dan zijn rivalen. Hij moet zijn partner dus wel steken en manipuleren om succesvol te zijn in zijn mannelijke rol. Ook al is dat schadelijk voor zijn partner – die op zijn beurt hem ook toetakelt, want de slakken paren als man én als vrouw tegelijk. Binnen slakken woedt een hevige strijd: een strijd der seksen.

Willy van Strien

Foto: Shiho Ijima

Zie ook: Ruige steekpartij

Stekende slak op film: hij steekt in dit geval steeds mis

Bron:
Kimura, K. & S. Chiba, 2015. The direct cost of traumatic secretion transfer in hermaphroditic land snails: individuals stabbed with a love dart decrease lifetime fecundity. Proc. R. Soc. B 282: 20143063, 11 maart online. Doi: 10.1098/rspb.2014.3063